Uruguay’da haftasonu yapılan petrol şirketinin özelleştirilmesi ANCAP (Administracion Nacional de Combustibles Alcohol y Pórtland - Ulusal Petrol ve Hizmetleri Kooperatifi) referandumunda “özelleştirmelere hayır” diyen sol ittifak % 62.2, başkan Jorge Batlle’nin “ANCAP Planı” ise % 35.4 oy aldı. EP-FA (Encuentro Progresista - Frente Amplio; Geniş Sol Birlik) lideri Tabare Vazquez “Uruguay halkının neoliberal politikalara geçit vermeyeceğini” söyledi.
| Geçen hafta Dani, Betra ve Leandro gibi Buenos Aires’i mesken tutmuş 18 yaş üstü neredeyse bütün Uruguaylılar ülkelerine dönünce ister istemez zihnimiz bu sessiz sakin ülkeye yöneldi. Arjantin’de desaparacidos (kayıplar) ALCA karşıtı eylemlerle hareketlenirken, Dani’nin söylediği gibi “Uruguay’da herşey Arjantin’e göre ayarlanır, gün önce Arjantin’de doğar” diye tanımladığı ülkesinde neler oluyordu? Sanırım bu kez Dani haksız çıktı. Uruguay halkı, geleceklerini ipotek altına alınması anlamına gelen ANCAP planına karşı çıktı. ANCAP planı Uruguay’da yalnızca petrol satışını, petrole bağlı hizmetlerin özelleştirilmesi anlamına da gelmiyordu; referandum aynı zamanda Jorge Battle ile Frente Amplio’nun (içerisinde Tupamaros’ların da yer aldığı sol cephe) güçlerini de sınayacağı bir karşılaşma olarak yorumlanıyordu. | |
Uruguay Başkanı Jorge Batlle (sağda), Guatemala Başkanı Alfonso Portillo ile geçen ay düzenlenen 13. İbero-Amerikan zirvesi sırasında (Reuters)Sonuçta Battle hem özelleştirme planını devreye sokamadı, hem de gelecek seçimdeki konumunu zayıflatmış oldu.
Venezüela, Bolivya, Uruguay...
ANCAP 15 Ekim 1931’de Uruguay’ın petrolünün ihracatı, petrole bağlı hizmetlerin satışı ve organizasyonu için kurulan bir şirket. 1938’de yüzde yüzünün ulusal olduğu anayasaca belgelenen şirketin tarihindeki ilk değişim 1946 yılında, Amerikan petrol şirketleriyle yaptığı karşılıklı taahütlerle birlikte gerçekleşti. Bir anlamda ABD’nin bütün kıtaya ilişkin “kalkınma” planı içerisinde Uruguay’ın payına düşen, yeni ANCAP (ANCAP-1, ANCAP-2 aynı yıl kuruldu) organizasyonlarıydı. 1973’te, yani Uruguay’da cuntanın yönetimi devraldığı yıl ANCAP kendini modifiye ederek “uluslararası şirket” olduğunu beyan etti, bu anlamda Chevron’la birlikte gerçekleştirilen yeni petrol arama işlemleri ANCAP’ın uluslararası alana çıkışını teyit etmiş oldu.
Uruguay’da daha önce iki kez (1992,1999) yapılan referandum sonucunda da ANCAP’ın özelleştirilmesine karşı çıkılmıştı, fakat son referandumun hem Uruguay hem de kıtadaki gelişmeler açısından farklı bir özelliği vardı. Uruguay’da Jorge Batlle hükümeti, ekonomik krize çare bulmak için sosyal güvenlik, emeklilik ve kamu hizmetleri gibi alanlarda hızlı bir özelleştirme sürecine girerken, ABD’nin yeni ALCA planına da kıtada destek veren ilk ülke olmuştu. ANCAP’ın tamamen özelleştirilmesi, Battle’nin “ekonomiye çıkış kapısı” yaratma düşüncesi altında petrol dışındaki sektörlerdeki özelleştirmelerin de garanti altına alınması anlamına geliyordu.
Muhalefet şirketten
ANCAP’in özelleştirilmesine kıtadaki iki gelişmenin ekseninde bakalım, Venezüela’da ulusal petrol sirketi PvDsA, Baskan Hugo Chavez’e karşı yapılan darbenin baş sorumlusuydu. Chavez Anayasada bir değişiklikle petrol arama faaliyetlerinde % 3’lük bir kesinti yaparak, bu kesintiyi eğitim, sağlık, altyapı gibi hizmetlere aktarılmasını sağlamıştı, bununla birlikte potansiyel petrol sahalarının yerleşime açılması gibi girişimler Chavez’le PvDsA şirketini karşı karşıya getirmişti. Bugün hâlâ başta PvDsA olmak üzere Chavez’e muhalif olanlar referandum talep ediyor. Referandumun ilk maddesi seçim sisteminde değişiklik, ikinci maddesi ise Chavez’in Anayasadaki değişiklikle garanti altına aldığı yasaların oylamaya sunulması.
İkinci gelişme ise Bolivya’da Gonzalo de Sanchez Lozada’nın açıkladığı yeni doğalgaz yasası ile birlikte başlayan ayaklanma. Bolivya halkı 22 Eylül’de başta yeni gaz yasasının çıkarılması, gazın (yeniden) ulusallaştırılması gibi taleplerle ayaklandı ve sonuçta Lozada iktidardan ayrılmak zorunda kaldı. Yeni başkan Carlos Mesa şimdilik her ne kadar yeni gaz yasasından söz açmasa da kendisine tanınan 90 günlük süre sonunda gerçekle yüzlesmek zorunda kalacak; kısacası Bolivya’da da eskisine benzemeyen bir doğalgaz yasasının çıkacağını beklemek abartılı olmayacak. Bolivya, Uruguay ve Venezuela... Basit bir gözlemle yakın geçmişteki değişimleri petrol üzerinden gerçekleşti.
Sol halk cephesi lideri Tabare Vazquez (Reuters)
Bu gözlemin ilk bakışta derin anlamlar ihtiva ettiği düşünülmeyebilir ama petrol ya da doğalgaz iki farklı politika tarzının, iki farklı sistemin karşı karşıya geldiği anı da sembolize ettiğini düşünmek yanlış olmayacak. Venezüela’da Chavez iktidarı “Sessiz Devrim”le kıtadaki neoliberalizmden kopuşun bir işareti oldu, Bolivya halkı Lozada’ya ve neoliberal politikalara karşı seferber oldu, şimdi de Tabare Vazquez’in de söylediği gibi: “Uruguay halkı özelleştirmeye, neoliberalizme geçit vermedi.”
